Հայկական լեռնաշխարհը վտանգված կենդանատեսակ համարվող պարսկական կամ կովկասյան ընձառյուծի (Panthera pardus tulliana) ապրելավայրն է։

Ժամանակին կովկասյան ընձառյուծը Հայաստանում բավական տարածված է եղել։ Սակայն տարիների ընթացքում ընձառյուծի որսն այնքան է ընդլայնվել, որ 1987 թ. ընձառյուծն ընդգրկվել է ՀԽՍՀ Կարմիր գրքում:

Ներկայումս հայոց լեռների արքան՝ կովկասյան ընձառյուծը, ներառված  է ՀՀ Կարմիր գրքում (2010) «կրիտիկական» կարգավիճակով և Բնության պահպանության միջազգային միության (IUCN) Կարմիր ցուցակում «վտանգված» կարգավիճակով: Հայաստում կենդանու թվաքանակը հասնում է մինչև 10 առանձնյակի։  

2002 թվականին, երբ WWF-ը և ՀՀ բնապահպանության (ներկայումս՝ շրջակա միջավայրի) նախարարությունը համատեղ  սկսեցին իրականացնել  Հայաստանում ընձառյուծի պահպանության ծրագիրը,  երկրում հանդիպում էր մեկ կամ երկու ընձառյուծ: Ծրագրի ֆինանսավորումն իրականացվեց և մինչ օրս էլ իրականացվում է WWF Շվեյցարիայի և WWF Գերմանիայի կողմից:

Ծրագրի մեկնարկային փուլում մեծ օգնություն է ցուցաբերվել միջազգային փորձագետ Վիկտոր Լուկարևսկու կողմից, որը տեղական մասնագետների՝ Ալեքսանդր Մալխասյանի, Իգոր Խորոզյանի, Կարեն Մանվելյանի հետ առաջինն է ուսումնասիրել ընձառյուծի հավանական ապրելավայրերը Հայաստանում։ Սա հետագայում հիմք է դարձել գործող պահպանվող տարածքների պահպանման ռեժիմի հզորացման և նոր ԲՀՊՏ-ների ստեղծման համար:

Կովկասյան ընձառյուծի պահպանության ծրագրի նպատակներն են՝

Հաշվի առնելով այն փաստը, որ ընձառյուծին անհնար է պահպանել միայն մեկ երկրում՝ 2006թ. WWF-ը ԲՊՄՄ-ի (IUCN) հետ համատեղ նախաձեռնեց ընձառյուծի պահպանման տարածաշրջանային ռազմավարության մշակումը՝ ներգրավելով տարածաշրջանի մասնագետներին և պետական կառույցների ներկայացուցիչներին:

Այդ ռազմավարության հիման վրա մշակվեց Հայաստանում ընձառյուծի պահպանման գործողությունների պլանը, որով նախատեսվում են մի շարք գործողություններ՝ նոր ԲՀՊՏ-ների, էկոլոգիական միջանցքների ստեղծում և այլն:

Արդեն 2006թ. WWF-ը նախաձեռնեց Հայաստանի հարավում նոր ԲՀՊՏ-ների ստեղծման ծրագրեր, որոնք ֆինանսավորվել են CEPF-ի, Նորվեգիայի կառավարության և WWF Գերմանիայի կողմից: Շնորհիվ այդ ծրագրերի 2009 թ.-ին կառավարության որոշմամբ ստեղծվեցին «Արևիք» ազգային պարկը (34401.8 հա) և «Զանգեզուր» պետական արգելավայրը (17369 հա): Իսկ արդեն 2013թ. ՄԱԿԶԾ/ԳԷՀ-ի և WWF-ի ծրագրրերի շրջանակներում, ստեղծվեց «Խուստուփ» պետական արգելավայրը (6,945 հա) և ընդլայնվեց «Զանգեզուր» պետական արգելավայրը (25,871 հա):

Ընձառյուծի պահպանության արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով WWF-ը մշտապես աջակցում է բնության հատուկ պահպանվող տարածքներին՝ տրամադրելով սարքավորումներ, ստեղծելով և վերանորոգելով ենթակառուցվածքները, տրամադրելով ամենագնաց ավտոմեքենաներ, վառելիք, ինչպես նաև մոնիթորինգի ու պահպանության համար անհրաժեշտ սարքավորումներ և գույք:

Այս ամենով հանդերձ կենդանու պահպանությունը մարդու ձեռքում է։ Հետևաբար  նաև հույժ կարևորվում է աշխատանքները թիրախային համայնքների հետ: Այն համայնքների բնակիչների, որոնց տարածքներն ընձառյուծի պահպանման և միգրացիայի համար կարող են կարևոր դեր խաղալ: Այս համատեքստում  իրականացվել են  համայնքային փոքր ծրագրեր Արարատի, Վայոց Ձորի և Սյունիքի մարզերի մի շարք համայնքներում: 

Մասնավորապես, իրականացված համայնքային միջոցառումներից են՝ գյուղտեխնիկայի տրամադրում 7 համայնքի, խմելու ջրի ենթակառուցվածքի վերականգնում և կառուցում 18 համայնքում, փողոցների արտաքին լուսավորության համակարգի տեղադրում 8 համայնքում, Կարճևան բնակավայրում երեխաների համար կառուցված խաղահրապարակ, Նռնաձոր բնակավայրի դպրոցի համար տեղադրված արևային էլեկտրակայան և այլն։

WWF-ն ընձառյուծի պահպանման ծրագրի շրջանակներում տարիներ շարունակ համագործակցում է ՀՀ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի հետ: Համագործակցության շրջանակներում WWF-ը տրամադրել է տեսչական մարմնի Սյունիքի, Վայոց Ձորի, Գեղարքունիքի մարզային կառույցներին ամենագնացներ, դրոններ, հեռադիտակներ, տեսախցիկներ և այլն: Ներկայումս տեսչական մարմնի մարզային տեսուչները որսագողության դեմ պայքարում սերտ համագործակցում են  ընձառյուծի խնամակալների հետ:

«Ընձառյուծի խնամակալների ցանց»-ը հիմնադրվել է 2016 թ.-ին, որի շրջանակներում Վայոց Ձորի և Սյունիքի 5 բնակավայրերի տարածքում շուրջ 20 խնամակալի կողմից իրականացվում են վայրի կենդանիների, այդ թվում՝ ընձառյուծի և նրա որս տեսակների մշտադիտարկում, դաշտային հետազոտություններ, տեղադրում ֆոտոխցիկներ և այլն: Բացի այդ, կատարվում  են հանրային իրազեկման և կրթական մակարդակի բարձրացմանն ուղղված միջոցառումներ, ինչպես նաև պարբերաբար դասընթացներ են անցկացվում  թիրախային համայնքների երիտասարդության համար:

Մյուս կողմից էլ պարբերաբար կազմակերպվում են ուսուցողական, տեսական և գործնական դասընթացներ հենց խնամակալների համար, նրանց տրամադրվել են նաև դաշտային հետազոտությունների համար անհրաժեշտ սարքավորումներ:

Հարավային Հայաստանի ԲՀՊՏ-ների և դրանցից դուրս գտնվող տարածքներում WWF-ն իրականացնում է կենդանիների մշտադիտարկում՝ տեղադրված են ավելի քան 100 ֆոտոթակարդներ, որոնց միջոցով ստացվում է տեղեկատվություն տարածքում բնակվող կենդանատեսակների վերաբերյալ: Իրականացվում են պարբերական դաշտային հետազոտություններ և դիտարկումներ ընձառյուծի որսատեսակների թվաքանակը պարզելու նպատակով, ԵՊՀ և Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանի հետ համագործակցության շրջանակներում իրականացվում են ուսանողների դաշտային պրակտիկաներ և այլն:

Վերոհիշյալ միջոցառումների շարունակականությունը ապահովելու և գրանցված արդյունքները զարգացնելու նպատակով WWF-ը գործընկեր կազմակերպությունների հետ համատեղ մշակել է ընձառյուծի պահպանության 2020-2030թթ. ազգային գործողությունների պլանը:

Ըստ պլանի նախատեսվում են հետևյալ միջոցառումները՝

Համակարգված և մասնագիտացված աշխատանքի շնորհիվ, որոնք միտված էին անհետացման եզրին գտնվող ընձառյուծի, ինչպես նաև նրա որսատեսակների՝ բեզոարյան այծի, հայկական մուֆլոնի և այլ տեսակների պոպուլյացիաների ավելացմանն ու այդ կենդանատեսակների ապրելավայրերի պահպանությանը, արդյունքը շոշափելի դարձավ:

Սկսած 2018 թվականի դեկտեմբերից «Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցում իր հիմնական բնակությունն է հաստատել «Նեո» անունով երիտասարդ արու ընձառյուծը, իսկ 2019 թվականին «Արփա» պահպանվող լանդշաֆտի տեսուչները առաջին անգամ Հայաստանում ընձառյուծին դիտարկեցին և նկարահանեցին տեսախցիկով։ Կենդանու ակն տեսանելի Վերջին տարիներին կենդանու ակնհայտ գոյությունը մեր երկրում արդյունքն է երկարամյա աշխատանքի: